భారతదేశం – విద్యా చరిత్ర

భారతదేశం – విద్యా చరిత్ర

(భారతదేశంలో విద్యా చరిత్ర)

అతి ప్రాచీన కాలం నుండి భారతదేశం విద్యాకేంద్రంగా ఉండేది. ప్రపంచంలోని అన్ని దేశాలకంటే భారతదేశంలోనే ముందుగా విద్యావ్యవస్థ ప్రారంభమైనదని, విద్యచేత ఇంత పటిష్టంగాను, శాశ్వతంగాను ప్రభావితమైన దేశం మరొకటి లేదని ఎఫ్.డబ్ల్యు. థామస్ భావన, అనేక దేశాల నుండి భారతదేశాన్ని సందర్శించిన యాత్రికులు భారతీయ విద్య గురించిన వివరాలు తెలియజేశారు. వారు భారతదేశాన్ని ఒక అద్భుత భూమిగా పేర్కొన్నారు. ఎన్నో దేశాల నుండి విద్యార్థులు వచ్చి ఇక్కడ విద్యను అభ్యసించేవారు.

ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి విశ్వవిద్యాలయం తక్షశిల. ఇది ప్రస్తుతం పాకిస్థాన్లో ఉంది. ఇక్కడ వేల మంది విద్యార్థులు, ఆచార్యులు ఉండేవారు. ఇది కొన్ని వందల సంవత్సరాలపాటు విలసిల్లింది. ప్రపంచంలోనే ఈనాటికీ గొప్ప వ్యాకరణవేత్తగా పరిగణింపబడుతున్న పాణిని ఇక్కడి ఆచార్యుడు. ఆ కాలంలో గొప్ప వైద్యుడుగా పేరుగాంచిన ‘జీవకుడు’, అర్థశాస్త్రాన్ని రచించిన కౌటిల్యుడు ఇక్కడ ఆచార్యులుగా పనిచేశారు.

తక్షశిల విశ్వవిద్యాలయంలో విద్యాబోధనలో ఉపాధ్యాయునికి పూర్తి స్వేచ్ఛ ఉండేది. పాఠ్యప్రణాళిక నిర్ణయించడంలోను, బోధన పద్ధతిలోను, పరీక్షా విధానంలోను, విద్యాలయ నిర్వహణలోను ఆచార్యులదే తుది నిర్ణయం. విద్య వికేంద్రీకృతంగా ఉండేది. ఆచార్యుడు అత్యంత పవిత్రునిగా, అనుకరణీయునిగా, ఆదర్శవంతునిగా, నిస్వార్థపరునిగా ఉండేవాడు. విద్యార్థులను కన్నబిడ్డలుగా చూసుకొనేవాడు. విద్యార్థి విద్యాలయంలో ప్రవేశించినప్పటి నుండి విద్య పూర్తయ్యే వరకు విద్యాలయంలోనే ఉండేవాడు. దేవాలయాలు కూడా విద్యాకేంద్రాలుగా ఉండేవి.

బీహార్లోని నలంద విశ్వవిద్యాలయం క్రీ.శ.5వ శతాబ్దం నుండి 12వ శతాబ్దం వరకు 700 సం॥ల పాటు విలసిల్లింది. ఈ విశ్వవిద్యాలయానికి పూర్వవైభవం తీసుకొనిరావడానికి ప్రస్తుత భారత ప్రభుత్వం కృషి చేస్తున్నది.

అప్పటిరోజుల్లో విద్య డిగ్రీల కోసం కాక, జీవితం కోసం ఉండేది. విద్యను అభ్యసించిన వ్యక్తి సమాజంలో సమర్థునిగా రాణించేవాడు. విద్య జీవితం కోసం అనేది ప్రధాన సూత్రం. విద్య వ్యక్తిలో సమగ్ర వికాసాన్ని పెంపొందించేది. అంటేవిద్యా దృక్పధాలు

శారీరక, మానసిక, నైతిక, ఆధ్యాత్మిక వికాసాన్ని పెంపొందించేది. విద్యార్థులలో వినయం, సత్యం, త్యాగం, సేవ, క్రమశిక్షణ, ఆత్మవిశ్వాసం, ఆత్మనిర్భరత మొదలైన గుణాలను పెంపొందించేవారు..

విద్యార్థుల అభ్యసనాన్ని అంచనా వేయడానికి శాస్త్రార్థాలు (శాస్త్రాలపై చర్చ) నిర్వహించేవారు. సీనియర్ విద్యార్థులు జూనియర్ విద్యార్థులకు బోధించేవారు. విద్యాలయ నిర్వహణలో సీనియర్ విద్యార్థులు ఆచార్యునికి సహకరించేవారు. తోటి విద్యార్థుల నుండి కూడా నేర్చుకొనేవారు. విద్య నియత, అనియత పద్ధతులలో ఉండేది. తరగతి గదిలోను, తరగతి గది బయట కూడా నేర్చుకొనేవారు. మత భేదాలు, ధనిక, పేద తేడాలు లేకుండా విద్యార్థులకు ప్రవేశం ఉండేది. గురు, శిష్యులు కలిసి విద్యాప్రక్రియలో భాగస్వాములుగా ఉండేవారు. గురుశిష్యులు కలిసి ఒకే ప్రాంగణంలో ఉండేవారు. గురుశిష్యుల సంబంధం అత్యంత పవిత్రంగా ఉండేది..

రాజులు, ధనికులు, సామాన్యులు విద్యాలయ నిర్వహణకు దానాలు చేసేవారు. విద్య ఉచితంగా అందించబడేది. విద్యార్థుల నుండి ఏవిధమైన రుసుము వసూలు చేసేవారు కాదు. జ్ఞానదానాన్ని పవిత్రంగా భావించేవారు. విద్యను అమ్ముకోరాదు అని భావించేవారు.

ఆర్యభట్టు, పతంజలి, కాత్యాయనుడు. పాణిని మొదలైనవారు ఆనాటి గొప్ప ఆచార్యులు. మైత్రేయి, గార్గి, విశ్వంభర, అపల, లోపాముద్ర మొదలైన మహిళా విద్యావేత్తలు ఉండేవారు.

చైనా, కొరియా, టిబెట్, బర్మా, సిలోన్, జావా, నేపాల్ మొదలైన దేశాల నుండి వచ్చి విద్యను అభ్యసించేవారు.

పాహియాన్, హ్యుయన్సాంగ్ మొదలగు చైనా యాత్రికులు ఇక్కడి విశ్వవిద్యాలయాలలో విద్యను అభ్యసించారు.

విద్య అంటే ఏమిటి? అన్న ప్రశ్న అనాదిగా చర్చించబడుతూనే ఉంది. వేదకాలం నుండి నేటికాలం వరకు అనేకమంది విద్యావేత్తలు, తత్త్వవేత్తలు అనేక విధాలుగా విద్యను గురించి తమ భావాలను తెలియజేశారు. మానవుడు సంపాదించుకున్న ఈ విజ్ఞానం ఈ అనంతలోకంలో అణుమాత్రమే. అందుకే ప్రకృతి రహస్యాలను కనుగొనడానికి మానవుడు నిరంతరం కృషి చేస్తూనే ఉన్నాడు. అదేవిధంగా నూతన సత్యాలను కనుగొంటూనే ఉన్నాడు. ఇది నిరంతరం కొనసాగే ఒక ప్రక్రియ. అందుకే విద్యకు ఒక స్థిరమైన, నిర్దిష్టమైన అర్థాన్ని చెప్పడం కష్టతరం.

విద్య గతిశీలమైనది. విద్య అనే పదం ఒక వజ్రం లాంటిది. వజ్రాన్ని వివిధ కోణాల నుంచి చూసినపుడు వివిధ రంగులలో కన్పిస్తుంది. అలాగే విద్యకు అనేక అర్థాలున్నాయి.

విద్య వ్యక్తి మూర్తిమత్వాన్ని, సత్ప్రవర్తనను అభివృద్ధి చేసే ఒక మహత్తర శక్తి. విద్యావంతుడు సర్వత్రా పూజనీయుడు. ప్రపంచంలో విద్యకన్నా విలువైనది మరొకటి లేదు.

విద్య అనేది శిశువుని అవాస్తవికమైన ప్రపంచం నుండి వాస్తవికమైన ప్రపంచం వైపు నడిపించాలి. చీకటి లేదా అంధకారం నుండి వెలుగులోనికి తీసుకెళ్లాలి. జీవితమనేది చావు పుట్టుకల దోబూచులాట అనే భావన నుండి అద్వితీయమైన

పురోగతి వైపునకు తీసుకుపోవాలి.

‘విద్య’ అనే పదం ‘విద్’ అనే సంస్కృత పదం నుండి ఉద్భవించింది. ‘విద్’ అంటే తెలియని విషయాలను తెలుసుకొనుట అని అర్ధం. దీనినే ఆంగ్లంలో Education అంటారు.

• ఋగ్వేదం (Rigveda) : వ్యక్తిని తన శక్తిపై తనకు నమ్మకమున్నవానిగాను, నిస్వార్థపరునిగాను తయారుచేసేదే విద్య.

భారతదేశం విద్యా చరిత్ర

• ఉపనిషత్తులు (Upanishads): విద్య యొక్క అంతిమ లక్ష్యం మోక్ష సాధన,

• కౌటిల్యుడు (Koutilya): విద్య అనగా దేశం పట్ల భక్తి, ప్రేమ పెంచడానికి ఇచ్చే శిక్షణ.

• ఆది శంకరాచార్య (Sankaracharya): విద్య అనగా ఆత్మ సాక్షాత్కారం పొందటం.

• యాజ్ఞవల్యుడు (Yagnavalkya): మనిషిని శ్రీలవంతునిగాను, సమాజానికి ఉపయోగపడేవానిగాను తీర్చిదిద్దేదే విద్య,

– ఆధునిక యుగ భారతీయ విద్యావేత్తలు ఇచ్చిన నిర్వచనాలు:

• గాంధీజీ (Gandhiji) : మానవులలో, పిల్లలలో గల అత్యున్నత శారీరక, మానసిక, ఆధ్యాత్మిక శక్తులను సమగ్రముగా వెలికితీసేది విద్య, అన్ని రంగాలలోను అభివృద్ధి చెందేది విద్య.

• దయానంద (Dayananda): శీల నిర్మాణమే విద్య.

• గురునానక్ (Guru Nanak): విద్య అంటే ఆత్మ సాక్షాత్కారం పొందటం, ప్రజాసేవ చెయ్యడం,

• స్వామి వివేకానంద (Swami Vivekananda): శీల నిర్మాణానికి, నైతిక జీవనానికి విద్య మార్గం.

• రవీంద్రనాథ్ ఠాగూర్ (Rabindranath Tagore) విద్య మానవునికి ప్రకృతితో సంఘీభావం నెరపి నిజమైన సత్యములను కనుగొని ఆత్మకు వెలుగునిచ్చి, ప్రేమను పెంచి జీవితానికి అర్ధం కల్పించడానికి తోడ్పడుతుంది.

• అరవింద ఘోష్ (Aurobindo Ghosh): వికసిస్తున్న ఆత్మకు తన అంతర్గత శక్తులను బహిర్గతం చేయడానికి సహాయపడునది విద్య.

• జిడ్డు కృష్ణమూర్తి (Jiddu Krishnamurti): వ్యక్తి మంచిని తనయందు, ప్రేమయందు వికసించి రాణించడానికి సహాయపడేదే విద్య.

• డా॥ జాకీర్ హుస్సేన్ (Dr. Zakir Hussain): విద్య మానవుని పూర్తి మానసిక వికాసానికి దోహదకారి.

• డా|| రాధాకృష్ణన్ (Dr. Radhakrishnan): విద్య అనేది కేవలం జీవనాధార సాధనం కాదు. ఆలోచనలకు నిలయం కారాదు. పౌరసత్వ శిక్షణ నిలయం కారాదు. విద్య ఆధ్యాత్మిక జీవనానికి మార్గం కావాలి. సత్యాన్వేషణ, సదాచరణకు మానవులు ఆత్మకు ఇచ్చే శిక్షణ కావాలి. విద్య రెండవ జన్మ కావాలి.

పాశ్చాత్యుల (Western) విద్య నిర్వచనాలు

పాశ్చాత్య దేశాలలో విద్యా భావన రెండు ముఖ్యమైన తాత్త్విక దృక్పథాలపై రూపొందించబడింది. అవి మొదటిది : మానవుడు హేతుబద్ధమైన జీవి, ఇంద్రియ వాంఛలకు ప్రాధాన్యతను ఇచ్చువాడు అనేది గ్రీకు తాత్త్వికుల వాదన. రెండవది : మానవుడు దేవుని పుత్రుడు, జీవితాన్ని ఆనందమయం చేసుకోవాలి అనేది క్రైస్తవ వాదం. అయితే, ఇక్కడ పాశ్చాత్యులు ఆధ్యాత్మిక విషయాలకు అంతగా ప్రాధాన్యత ఇవ్వలేదనేది నిర్వివాదాంశం.

• సోక్రటీస్ (Socrates) : ప్రతి మనిషిలోను నిక్షిప్తమైన విశ్వజనీన భావాలను వెలికితీసేదే విద్య.

• ప్లేటో (Plato): సరియైన సమయంలో సంతోషం మరియు బాధను అనుభవింపజేసే శక్తి గలదే విద్య, శారీరకంగాను, మానసికంగాను విద్యార్థిని అత్యున్నత స్థాయిలో అభివృద్ధి చేసేదే విద్య.

• అరిస్టాటిల్ (Aristotle) దృఢమైన శరీరంలో దృఢమైన మనస్సును ఏర్పరచునది విద్య.

• రూసో (Rousseau): మానవునికి విద్య పుట్టుకతోనే ప్రారంభమవుతుంది. అనుభవాలే మానసిక భావాలకు కారణాలు.

• ప్రోబెల్ (Proebel) : జీవిలో నిద్రాణమైన సహజ శక్తులను మేల్కొలిపేదే విద్య.

• రెడెన్ (Redden) : పరిణతి గల వ్యక్తి అపరిణతి గల వ్యక్తి మీద చూపించే ప్రభావమే విద్య. ఈ ప్రభావం వ్యక్తి సామాజిక అవసరాలను అనుసరించి వ్యక్తులకు బోధన, క్రమశిక్షణ ద్వారా భౌతిక, ఆధ్యాత్మిక, నైతిక విలువలన అనుసరింపజేసేది విద్య. దీని పరమార్ధం బ్రహ్మ సాక్షాత్కారం.

• కొమినియస్ (Comenius) సంపూర్ణ మానవ వికాసమే విద్య-

• డ్యూయీ (Dewey) : సామాజిక సామర్థ్యాన్ని పెంపొందించేదే విద్య.

• ఎమర్సన్ (Emerson): మనస్సును నియంత్రించేది విద్య.

• హెర్బర్ట్ (Herbart) : నైతిక వికాసాన్ని అభివృద్ధి చేసేది విద్య,

• స్పెన్సర్ (Spencer): సంపూర్ణ జీవనానికి తయారుచేసేది విద్య.

(విద్యా రకాలు)

విద్యా ప్రతినిధి సంస్థల ద్వారా వ్యక్తి విద్యా ప్రమాణాలను పొందుతాడు. చదువు నేర్చుకోనివారు కూడా తమ జీవితానికి అవసరమైన విజ్ఞానాన్ని సమాజంలోని వివిధ వ్యక్తుల ద్వారా మరియు సంస్థల ద్వారా పొందుతారు. విద్యాభ్యసన అనేది ఈ క్రింది విధాలుగా రూపొందించబడింది.

1. నియత విద్య (Formal Education) పాఠశాలలు లేదా కళాశాలల ద్వారా ప్రత్యక్షంగా పొందే విద్యను నియశ విద్య అంటారు. అంటే విద్య అనేది క్రమబద్ధంగా, నియమబద్ధంగా, ఉద్దేశపూర్వకంగా ప్రత్యేక నిబంధనలతో ఏర్పాటు చేయబడి ఉంటుంది. విద్యా లక్ష్యాలు, ప్రణాళిక తప్పనిసరిగా పాటిస్తూ బోధన, అభ్యసన అనేది తరగతి గదిలో జరుగుతుంది. ఉపాధ్యాయులు, విద్యార్థులు క్రమశిక్షణను పాటిస్తూ నిర్దేశించిన లక్ష్యాలను సాధిస్తారు. బోధనా విషయం, బోధన పద్ధతులు, బోధనా లక్ష్యాలు, బోధించువారు, బోధించే ప్రదేశం ముందే నిర్దేశించబడి ఉంటాయి. విద్యార్ధి వయస్సు, మానసిక పరిస్థితులను బట్టి పాఠ్యాంశాలు ఉంటాయి.

2. అనియత విద్య (Non-formal Education): నియత విద్యాకేంద్రాలైన పాఠశాల, కళాశాలలలో చదువును కొనసాగించలేనివారి కోసం, అదేవిధంగా కొంతవరకు చదువుకొని, విద్యను విరమించిన వారి కోసం తమ విద్యను కొనసాగించటానికి వయస్సుతో సంబంధం లేకుండా విద్యను పొందే అవకాశం కల్పించటాన్ని అనియత విద్య అంటారు. పాఠశాలలో ప్రవేశం లేని, పాఠ్యప్రణాళిక, విద్యా సమయం, బోధన అభ్యసన, బోధనా కాలపరిమితి, వయోపరిమితిలో విద్యార్థులకు అనువుగా ఉండటం కోసం నియమ నిబంధనలతో కూడిన సడలింపు ఉంటుంది. విద్య అందరికీ అందుబాటులో ఉంటుంది. జీవనభృతికై వృత్తిలో నిమగ్నమైనవారు అనియత విద్యను పొందడం అనువుగా ఉంటుంది. ముఖ్యంగా మన దేశంలో ఈ తరహా విద్యా విధానానికి ఎక్కువ ప్రాముఖ్యత ఉంది. దూర విద్యాకేంద్రాలు, పోస్టల్ ట్యూషన్, పరిచయ తరగతులు, వేసవి తరగతులు, టి.వి., రేడియో కార్యక్రమాలు, ఓపెన్ యూనివర్సిటీ, ఓపెన్ స్కూల్, రాత్రి పాఠశాలలు, వయోజన విద్యాకేంద్రాలు మొదలైనవి వీటికి ఉదాహరణలు.

3. యాదృచ్ఛిక విద్య (Informal Education): వ్యక్తి కుటుంబంలోను, సంఘంలోను ఆయా నిర్ణయాలకు అనుగుణంగా జీవిస్తూ తనకు తెలియకుండానే సహజ పద్ధతులను అనుభవాల ద్వారా తన ప్రవర్తనను సరిదిద్దుకొనే విద్యను యాదృచ్ఛిక విద్య అంటారు. సామాజిక సంస్థలైన కుటుంబము, గ్రంథాలయాలు, సినిమాలు, టీవీ మొదలైన మాధ్యమాల ద్వారా మనిషి సంస్కరింపబడతాడు.

(మరొక వర్గీకరణ)

1. సామాన్య విద్య (General Education): వ్యక్తి కనీస అవసరాలు తీరేందుకు అవసరమైన విద్యను సామాన్య విద్య అంటారు. అంటే ఇక్కడ పిల్లవాడు అక్కడి పరిసరాలకు అనుగుణంగా ప్రవర్తిస్తూ అతని జీవనాన్ని కొనసాగించాల్సి ఉంటుంది. ఈ తరహా విద్యావిధానం 8వ తరగతి వరకూ ఉంటుంది.

2. ప్రత్యేక విద్య (Specific Education): సామాన్య విద్యను కొనసాగిస్తూ ఒక ప్రత్యేకమైన నైపుణ్యాన్ని పెంపొందించుకొని ఆయా రంగాలలో రాణించుటకు ఉపయోగపడే విద్యను ప్రత్యేక విద్య అంటారు. అయితే ఈ తరహా విద్య మెడికల్ మరియు ఇంజనీరింగ్ కళాశాలలలో లభ్యమవుతుంది. ఇది ఖర్చుతో కూడుకున్న విద్య అవడంచేత అందరికీ అందుబాటులోకి రాదు.

(మరొక వర్గీకరణ)

1. ప్రత్యక్ష విద్య (Direct Education): ప్రత్యక్ష విద్య అంటే నియత విద్య. ప్రత్యక్ష విద్యలో ఎలాంటి అవకాశాలు ఉంటాయో ఇక్కడ కూడా అదేవిధమైన విద్యావకాశాలు ఉంటాయి.

2. పరోక్ష విద్య (Indirect Education) : అనియత, యాదృచ్ఛిక విద్యా విధానంలో జరిగే పద్ధతిలోనే పరోక్ష విద్య జరుగుతుంది.

(మరొక వర్గీకరణ)

1. వ్యక్తిగత విద్య (Individual Education): ఆధునిక మనస్తత్వవేత్తల దృష్టిలో వ్యక్తిగత విద్య అనేది విద్యార్థి యొక్క వ్యక్తిగత తారతమ్యాలను బట్టి ఒక ప్రత్యేక బోధన పద్ధతి ద్వారా మానసిక వైకల్యాలను అధిగమించడానికి ఇచ్చే తర్ఫీదు. ఉదా ॥ కిండర్ గార్టెన్, మాంటిస్సోరి మరియు ప్రాజెక్టు పద్ధతి.

2. సామూహిక విద్య(Collective Education): ఒక సమూహం మొత్తానికి సంబంధించిన పిల్లలకు ఒకేసారి అందించే విద్యను సామూహిక విద్య అంటారు. ఇది కూడా నియత విద్యా విధానం లాగానే ఉంటుంది.

(మరొక వర్గీకరణ)

1. చేతన విద్య (Conscious Education) : ఒక విషయం మీద పూర్తి జ్ఞానాన్ని, దాని లక్ష్యాలను సాధించేటట్లు విషయ అవగాహన చేసే విద్యా విధానాన్ని చేతన విద్య అంటారు. ఉదా కళాశాల విద్య,

2. అచేతన విద్య (Unconscious Education) : పరిసరాలు ఎంత అనుకూలంగా ఉన్నప్పటికీ ఒక్కొక్కసారి విద్యార్థి అన్ని విషయాలను అవగాహన చేసుకోలేడు. దానికి అనేక రకాల కారణాలు ఉండవచ్చు. పిల్లవానిని అర్ధం చేసుకొనే క్రమంలో కొన్ని అవరోధాలు ఉండవచ్చు. ఈ తరహా అచేతన స్థితిలో పిల్లవాడు ఉన్నప్పుడు విద్యను ఎలా అందించాలి అనేది అక్కడి పరిస్థితులను బట్టి ఉంటుంది. ఈ తరహా విద్య యాదృచ్ఛిక విద్య తరహాలోనే ఉంటుంది.